🌄 पञ्चदेव शिवधाम सप्तदेवल: नेपालकै धर्म, इतिहास र पुरातत्वको अमूल्य रत्न

नेपालको सुदूरपश्चिम — जहाँ संस्कृति ढुंगामा कुँदिएको छ, आस्था हावामा बगेको छ र इतिहास देवताको बाससँगै जीवित छ। यही भूमिमा, बैतडीको देवलहाटस्थित एक पवित्र स्थल छ, जसलाई स्थानीयहरू पञ्चदेव शिवधाम सप्तदेवल भनेर श्रद्धापूर्वक उच्चारण गर्छन्। यो केवल एक मन्दिर होइन — यो त पौराणिक किंवदन्ती, पुरातत्व, वास्तुकला र अध्यात्मको अद्वितीय संगम हो।

📜 पौराणिक कथा र किंवदन्ती:

पौराणिक मान्यताअनुसार, द्वापर युगमा वनवासको क्रममा पाण्डवहरूले एकै रातमा यो सप्तदेवलको निर्माण गरेका थिए। सातवटा देवलहरूमध्ये एक अधुरो रहनुको कारण ‘उज्यालो भएपछि काम अधुरैमा रोकिएको’ भन्ने किंवदन्ती रहिआएको छ। यस्तो रोचक कथा बोकेको थोरै मात्र स्थान छन् नेपालभरि।

🛕 देवालय र पूजाअर्चना:

मन्दिर परिसरभित्र मुख्य रूपमा तीन देवालय छन्:

शिवजी — त्रिलोकीका अधिपति, योगीश्वर।

जगन्नाथ बाबा — जगतका स्वामी, रथयात्राका नायक।

श्रीगणेश — विघ्नहर्ता, बुद्धिको प्रतीक।

अरू देवलहरूमा लिङ्ग स्थापना नभए पनि त्यहाँ अद्भुत पाण्डवकालीन शस्त्र, मूर्तिकला र ढुंगाको शिल्प कुँदिएको देखिन्छ।

🕉️ शिव कुण्ड र सहस्रलिङ्ग:

मन्दिरमै रहेको शिव कुण्डको जललाई “शिवको जटाबाट बगेको पवित्र जल” मानिन्छ। स्नान गर्दा पाप धुने, रोग शान्त पार्ने र पुण्य प्राप्त हुने जनविश्वास गहिरो छ।

नजिकै अवस्थित सहस्रलिङ्गमा १००८ वटा स-साना शिवलिङ्गहरू कुँदिएका छन् — जसको दर्शन गर्न नेपाल–भारतका भक्तजन टाढाटाढाबाट आइपुग्छन्।

🧘‍♂️ पुजारी परम्परा र धार्मिक गतिविधि:

मन्दिरको पूजा व्यवस्थापन भट्ट परिवार र मार्कण्ड परिवारले परम्परागत रूपमा गर्दै आएका छन्।

साउन महिनाको अन्तिम सोमबार, देवलहाटमा विशेष रुद्राभिषेक पूजा र ठूलो मेला लाग्छ।

शिवरात्रि, पूर्णिमा, संक्रान्ति, नवरात्र जस्ता पर्वहरूमा हजारौं श्रद्धालुहरू यहाँ दर्शनार्थ आउँछन्।

🪔 पुरातात्विक महत्त्व:

मन्दिरमा रहेका ताम्रपात्र, ढुंगाका घण्ट, पुराना शिलालेखहरू, शस्त्र, र मूर्तिकला आज पनि अवस्थित छन्।

कतिपय शिलालेखहरू अझै अपठनीय अवस्थामा छन्, जसले अझ गहिरो इतिहास लुकेको संकेत गर्छ।

वास्तुकलाको यति उच्च स्तर — जुन आधुनिक प्रविधिले समेत बनाउन मुस्किल पर्ने स्तरको छ।

📮 प्रमाण र मान्यता:

२०७९ माघ ३ मा मन्दिर अंकित हुलाक टिकट प्रकाशित गरिएको हो।

२०६४ सालमा पुरातत्व विभागमा दर्ता, अनि २०८१ सालदेखि यो मेला राष्ट्रिय पञ्चाङ्गमा सूचीकृत भएको हो।

📍 स्थान र पहुँच:

देवलहाट, दशरथचन्द नगरपालिका–४, सदरमुकाम खलंगाबाट करिब २ किमी दक्षिणमा।

स्थल दर्शनार्थीका लागि सधैँ खुला छ — एकान्त शान्त वातावरणमा अवस्थित यो ठाउँ साँचिकै ध्यान र आस्थाको केन्द्र हो।

श्रोत : उद्धब सिंह मार्कण्ड (बैतडी)