निङ्गलाशैनी भगवती मन्दिर : धार्मिक आस्था र ऐतिहासिक सम्पदाको प्रतीक !

परिचयः

निङ्गलाशैनी भगवती मन्दिर सुदूरपश्चिम प्रदेशको ऐतिहासिक तथा धार्मिक दृष्टिले महत्वपूर्ण जिल्ला बैतडीको देहिमाण्डौ क्षेत्रमा अवस्थित छ। यो मन्दिर विशेषगरी हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको लागि श्रद्धा, आस्था र विश्वासको केन्द्र हो। स्थानीयवासी मात्र होइन, सुदूरपश्चिम, नेपालका अन्य भागहरू र भारतको कुमाउँ–गढ़वाल क्षेत्रबाट समेत यहाँ दर्शन गर्न भक्तजनहरू आउँछन्।

मन्दिरको ऐतिहासिकता र पौराणिक कथा:

निङ्गलाशैनी देवीलाई शक्ति, पराक्रम र रक्षाकी देवीको रूपमा मानिन्छ। भनिन्छ कि यो देवी स्वयंभू रुपमा प्रकट भएकी थिइन्। प्राचीन कालदेखि नै यो स्थानलाई धार्मिक शक्तिपीठ मानिँदै आएको छ। यद्यपि यस मन्दिरको ठ्याक्कै स्थापना कहिले भयो भन्ने ऐतिहासिक प्रमाण छैन, तर जनश्रुतिअनुसार सैकडौं वर्षदेखि यो मन्दिर श्रद्धा केन्द्रको रूपमा रहेको छ।

देवीको स्वरूप र मन्दिरको संरचना:

मन्दिरमा मुख्य रूपमा निङ्गलाशैनी भगवतीको मूर्ति स्थापित छ, जसलाई शक्तिशाली, भयानक र करुणामयी स्वरूपमा पूजा गरिन्छ। मन्दिरको संरचना परम्परागत शैलीमा निर्माण गरिएको छ जसले सांस्कृतिक सम्पदाको झल्को दिन्छ।

मेलाहरू र पूजाः

यहाँ विशेषगरी दशैं, नवरात्र र अन्य तिथिहरूमा ठूलो मेला लाग्दछ। नवरात्रमा नवदुर्गाको रूपमा निङ्गलाशैनी भगवतीको विशेष पूजाआजा गरिन्छ। बली दिने परम्परासमेत यस मन्दिरमा देखिन्छ। भक्तजनहरू आफ्नो मनोकांक्षा पूरा होस् भनी देवीको दर्शन र पूजाआजा गर्न यहाँ पुग्ने गर्छन्।

सांस्कृतिक तथा पर्यटकीय महत्त्व:

यो मन्दिर न केवल धार्मिक दृष्टिले, तर सांस्कृतिक र पर्यटकीय दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण छ। प्राकृतिक सुन्दरता, शान्त वातावरण, पहाडी भू–दृश्यसहितको यो मन्दिर पर्यटकहरूको लागि पनि आकर्षक गन्तव्य बन्दै गएको छ।

इतिहास र किंवदन्ती

निङ्गलाशैनी भगवतीको उत्पत्ति र स्थापना सम्बन्धी विभिन्न किंवदन्तीहरू प्रचलित छन्।

स्थानीय जनश्रुतिअनुसार, प्राचीन समयमा यस ठाउँमा विभिन्न अनिष्ट शक्तिहरूले उत्पात मच्चाएका थिए। जनजीवन कष्टकर बन्दै गइरहेको समयमा एक दिन अकस्मात् यहाँको जंगलमा देवी प्रकट भएकी थिइन् र उक्त अनिष्ट शक्तिको नाश गरेकी थिइन्। त्यसबेलादेखि यहाँको देवीलाई ‘निङ्गलाशैनी’ अर्थात् ‘निडर रूपमा रक्षा गर्ने भगवती’ भन्ने विश्वास गरिन्छ।

ऐतिहासिक दृष्टिले पनि यो मन्दिर सैकडौं वर्ष पुरानो भएको अनुमान गरिएको छ। पाषाणकालीन मूर्तिहरू, ताम्रपत्र, र जनपरम्पराले मन्दिरको प्राचीनता पुष्टि गर्छ।

---

धार्मिक परम्परा र विशेष पूजाः

यहाँ वर्षभरि विभिन्न धार्मिक क्रियाकलाप भइरहन्छन्, तर विशेषगरी नवरात्र, दशैं, र चैत नवरात्र अत्यन्त विशेष मानिन्छ। यस अवधिमा भक्तजनहरू व्रत बस्छन्, दुर्गा सप्तशती पाठ, हवन, भजनकिर्तन, र बलि प्रदान जस्ता परम्परागत पूजाहरू गरिन्छ।

दशैंको नवमीमा ठूलो मेला लाग्दछ जसमा हजारौं श्रद्धालुहरू देवीको दर्शन गर्न आउँछन्।

बली परम्परा अझै जीवित छ, जहाँ बोका र सयौं रांगाको बली चढाइन्छ, तर पछिल्ला वर्षहरूमा बलीको सट्टा फलफूल वा नरिवल चढाउने परम्परा पनि बढ्दै गएको छ।

---

भौगोलिक स्थान र पहुँच

देहिमाण्डौ, बैतडी जिल्लाको एक महत्वपूर्ण क्षेत्र हो। निङ्गलाशैनी मन्दिर त्यहीँको एक प्रमुख धार्मिक केन्द्र हो।

यहाँसम्म बैतडी सदरमुकाम गोठलापानीबाट सडकमार्ग हुँदै पुग्न सकिन्छ।

निकटवर्ती भारतीय सिमाना टनकपुर, पिथौरागढ, चम्पावत जस्ता स्थानहरूबाट समेत भारतीय भक्तजनहरू आउँछन्।

---

प्राकृतिक सौन्दर्य र सांस्कृतिक महत्व

मन्दिर वरिपरिको वातावरण अत्यन्तै शान्त, हरियालीले ढाकिएको र आध्यात्मिक भावनाले ओतप्रोत छ। पर्वत, वनजंगल र ग्रामीण परिवेशले यहाँको वातावरणलाई अझै पवित्र र रमणीय बनाएको छ।

यस मन्दिरले स्थानीय लोकसंस्कृति, जात्रा, नृत्य, भजनगान लगायतका परम्पराहरूलाई संरक्षण र प्रवर्द्धनमा भूमिका खेलेको छ। निङ्गलाशैनी मेलामा स्थानीय लोकबाजा, ढोल, दमाहा, हुड्के नाचको विशेष प्रस्तुति हुनेगर्छ।

---

पर्यटन प्रवर्द्धन र सम्भावना

धार्मिक पर्यटनको दृष्टिले यो मन्दिरमा ठूलो सम्भावना छ।

यदि राम्रो सडक, सूचना प्रवाह, पर्यटक सेवा केन्द्र, र होटेल सुविधा विस्तार गरिएमा यहाँ धार्मिक पर्यटक तथा घुमफिरप्रेमीहरू आकर्षित गर्न सकिन्छ।

स्थानीय उत्पादन, हस्तकला, परम्परागत भेषभूषा आदि प्रवर्द्धन गरेर सामुदायिक पर्यटन पनि विकास गर्न सकिन्छ।